خاستگاه زبان لکی (جغرافیا، تاریخ)-گستره جغرافیایی،تاریخ مناطق لک نشین

مورخین در بررسی مناطق کنونی لک‌نشین(لرستان،ایلام،کرمانشاه،همدان) به اقوام و ادوار مختلف تاریخی هم چون کاسی‌ها، لولوبی‌ها، عیلامی‌ها و غیره  اشاره می‌کنند. تاریخ این ناحیه از غرب کشور پس از ورود اقوام آریایی با زبان‌های ایرانی امروزی پیوند می‌خورد. دوره‌ی باستانی زبان‌های ایرانی  با ورود آریائی‌ها آغاز می‌شود. به گواه مورخان مادها، یکی از  اقوام سه‌گانه‌ی آریایی، اولین گروهی بودند که  موفق به تشکیل حکومت شدند. مادها در ناحیه‌ی وسیعی از غرب ایران ساکن شدند. آنها با بیرون راندن اقوام دیگر، یا هضم و جذب فرهنگ آنها توانستند فرهنگ و زبان غالب این نواحی شوند. برخی بر این باورند که قبایل ماد در یک محدوده‌ی گسترده جغرافیایی می‌زیسته‌اند که از جنوب غربی دریای مازندران آغاز می‌شود و استان‌های  آذربایجان کنونی و بخشی از استان گیلان، کردستان، کرمانشاه، منطقه‌ای از مرکز ایران(ناحیه اصفهان کنونی) و سرزمین‌های جنوبی ری را در بر می‌گیرد. سرتاسر ضلع شرقی سلسله جبال زاگرس از شمال تا سر حد سرزمین عیلام باستان که شمال استان لرستان کنونی است را می‌توان در این قلمرو به حساب آورد(بیرانوندی،1387: 103). بر این اساس می‌توان نواحی لک‌نشین را جنوبی‌ترین حوزه‌ی تحت نفوذ مادها دانست. با سقوط حکومت مادها توسط هخامنشیان، نواحی غربی ایران تحت نفوذ قوم پارس در آمد و ایالت ماد یک ساتراپی از ساتراپی‌های عظیم هخامنشی شد. پس از سقوط هخامنشیان و روی کار آمدن سلوکیان، اشکانیان و ساسانیان در دوره‌ی میانه‌ی زبان‌های ایرانی این مناطق تحت نفوذ سیاسی این حکومت‌ها قرار گرفته است و به تبع آن زبان اقوام ساکن در این نواحی دستخوش تحوّلات گوناگونی شده است. از زبان مادی اثر روشنی بر جای نمانده است. زبان فارسی باستان و فارسی میانه به ترتیب در دوره‌ی هخامنشیان و ساسانیان بر دیگر گویش ها و زبان‌های این نواحی تاثیر گذاشته است. فرهنگ و زبان پارتی نیز در دوره‌ی اشکانیان فرهنگ و زبان غالب در ایران و نواحی غربی بوده است. در دوره‌ی نو زبان‌های ایرانی که از پس از ورود اسلام از قرن سوم آغاز می‌شود گویش‌های ایرانی از زبان عربی که زبان مذهبی ایرانیان شد تاثیر پذیرفتند. در دوره‌ی نو زبان‌های ایرانی گویش‌هایی بر جای مانده است که علاوه بر شباهت‌های فراوانی که با یکدیگر دارند و هم خانواده بودن آنها را به اثبات می‌رساند، تفاوت‌هایی نیز دارند. از آنجا که گویش ها و زبان‌های ایرانی در ادوار مختلف متحوّل شده‌اند و از بسیاری از این گویش‌ها متون و اسناد تاریخی بر جای نمانده است، پیوند تاریخی گویش‌های کنونی را با زبان‌های پیشین ایرانی، را نمی‌توان به آسانی مشخص نمود. گویش‌های ناحیه‌ی غرب ایران و نواحی زاگرس را برخی از دانشمندان بازمانده‌ی زبان‌های مادی-پارتی می‌دانند. اما به دلیل اینکه این زبان‌ها پس از گذشت دو تا سه هزار سال و تاثیرپذیری از زبان‌های مختلفی مانند فارسی، عربی، ترکی و غیره و هم‌چنین دگرگونی‌های طبیعی که در هر زبان به وجود می‌آید چنان تغییر یافته‌اند که بازشناسی ریشه‌ی تاریخی آنها بسیار دشوار است. بنابراین زبانشناسان در بررسی این گویش‌ها به ناچار آنها را بازمانده‌ی فارسی باستان و فارسی میانه می‌دانند.

فهرست منابع:

آموزگار،ژاله- تفضلی، احمد.1387.زبان پهلوی: ادبیات و دستور آن.تهران.معین

ابوالقاسمی،محسن.1386.تاریخ زبان فارسی.تهران.سمت

اُرانسکی،یوسیف م.1380.زبانهای ایرانی:ترجمه علی اشرف صادقی.تهران.سخن

اشمیت،رودیگر.1386.راهنمای زبان‌های ایرانی :ترجمه حسن رضایی‌باغ بیدی و دیگران .تهران.ققنوس

امیدی،عباس.1388.بررسی نظام آوایی گویش لکی دلفان در چارچوب واجشناسی زایشی.پایان نامه دانشگاه علامه طباطبایی

امان‌اللهی بهاروند،سکندر.1374.قوم لُر.تهران.آگاه

ایزدپناه،حمید.1381.فرهنگ لری.تهران.اساطیر

ایزدپناه،حمید.1367.فرهنگ لکی.موسسه فرهنگی جهانگیری

باقری،مهری.1386.تاریخ زبان فارسی.تهران. نشر قطره

بختیاری،سعید.1389.اطلس جامع گیتاشناسی.تهران.موسسه جغرافیایی و کارتوگرافی گیتاشناسی

بیرانوندی،حسین.1387.لرستان در دوران باستان.خرم آباد.شاپورخواست

رضایی باغ بیدی،حسن.1388.راهنمای زبان پارتی(پهلوی اشکانی).تهران.ققنوس

زینی‌اصلانی،مهدی.1390.فرهنگ عامه لکی(ردپای پیشینیان).خرم‌آباد.شاپورخواست.

ستاری،مراد‌علی.1380.تحلیل خطاهای واژگانی لک زبانان در یادگیری و کاربرد زبان.پایان‌نامه کارشناسی ارشد.دانشگاه علامه طباطبایی

غضنفری امرایی، اسفندیار.1378.گلزار ادب لرستان.تهران.مفاهیم

عسکری عالم،علیمردان.1384.فرهنگ واژگان لری و لکی.خرم آباد.افلاک

کاظمی،ایرج.1380.دلفان در گذر تاریخ:مشاهیر اهل حق.خرم آباد.افلاک

کیانی کولیوند،کریم.1390.فرهنگ و واژه نامه لکی(فرهنگ کیان).خرم آباد.سیفا

لازار، ژیلبر.1384.شکل گیری زبان فارسی: ترجمه مهستی بحرینی.تهران.هرمس

ناتل خانلری،پرویز.1387.تاریخ زبان فارسی.تهران.فرهنگ نشر نو